Masterplan ronda / 2021

Aleja Józefa Piłsudskiego, przechodząca w Aleję Jana Pawła II stanowi główną arterię komunikacyjną Jastrzębia Zdrój, do której przylega większość Jastrzębskich osiedli mieszkaniowych. W większości czteropasmowa droga, z pasem zieleni pośrodku rozpoczyna się od ulicy Pszczyńskiej na wschodzie, a kończy na granicy Zdroju. Przy obu Alejach zlokalizowanych jest większość ważnych Jastrzębskich instytucji, obiektów handlowych i usługowych. Zaproponowane rozwiązania stanowią sekwencję punktów charakterystycznych, ułatwiających identyfikację miejsc i orientację w przestrzeni.

Dotychczasowe ronda są do siebie bardzo podobne, do tego stopnia, że osoby przyjezdne mogą je pomylić nawet po kilkukrotnym pobycie w Jastrzębiu. Duża część projektu pracuje nad przełamaniem dominującej w mieście struktury zieleni, w której zieleń wysoka przeważnie odsuwana jest od krawędzi dróg w stronę budynków. Tymczasem, przy prędkościach obowiązujących na terenach zabudowanych, drzewa poza skrajniami dróg i trójkątami widoczności są jak najbardziej pożądane i nie stanowią zagrożenia, jak w przypadku dróg szybkiego ruchu.

Dodatkowo zacieniają jezdnie i chodniki, zakrywają ruch uliczny przed widokiem z okien, absorbują pyły i spaliny, zapobiegają przesuszaniu gleby, obniżają temperaturę otoczenia – poprawiając mikroklimat miasta. Drzewa odsunięte od elewacji budynków są dobrze widoczne z okien i nie zacieniają mieszkań. Jastrzębie powstało na fali obowiązujących w urbanistyce połowy ubiegłego wieku tendencji projektowania miast ogrodów. Obsadzanie arterii komunikacyjnych drzewami jest kontynuacją tej wizji.

Rondo znajduje się obecnie w budowie. Ten obiekt znajduje się w bezpośrednim sąsiedztwie opisywanego powyżej wiaduktu. Zieleń wysoka flankująca początkowy odcinek Alei Piłsudskiego w rejonie ronda, po stronie północnej stanowi niemal jednorodny zagajnik brzozowy. Projekt zakłada rozszerzenie zagajnika o powierzchnię wewnętrzną ronda i pasy zieleni wokół niego. Łącznie planuje się posadzenie ok. 60 brzóz w tym 13 w centrum. Sam centralny okrąg został wypoziomowany i utwardzony drobną białą kostką, a drzewa posadzone w okrągłych zagłębieniach – zapewniających im niezbędne warunki do wegetacji.

Obniżenia wysypane są grubymi jasnymi otoczakami. Obramowania obniżeń zaprojektowano z prefabrykatu z betonu architektonicznego na białym cemencie. Mają one przekrój odwróconej litery L. Pod górną półka prefabrykatu ukryte mają być paski ledowe podświetlające okręgi. Po przekroczeniu wiaduktu podkreślonego pasami światła, wjeżdżając do centrum od strony wschodniej pojazdy będą okrążać trzynaście świecących okręgów.
Kompozycyjnie projekt oparty jest na materiałach w białym kolorze występujących w różnych odcieniach i fakturach.

Biały beton, białe kostki brukowe, białe otoczaki i pnie drzew. Osadzenie brzóz w obniżeniach przykrywa styk drzewa z podłożem, pozostawiając na widoku czystą białą kolumnę pnia.
Oświetlenie w centrum ronda będzie wpięte w system oświetlenia ulicznego. Projekt elektryczny przewidzieć powinien korektę przebiegu kabli w okręgu centralnym i zabudowanie w jednym z obniżeń skrzynki przyłączeniowej, która wykorzystywana będzie do oświetlania okazjonalnych dekoracji. Dla ułatwienia utrzymania zieleni na i wokół ronda proponuje się również wykonanie przyłącza wody.

Jastrzębie nie wykształciło tradycyjnego centrum w postaci rynku. Osiedla mieszkaniowe tworzą zespoły odrębnych kompozycji urbanistycznych. Aleje Piłsudskiego i Jana Pawła II tworzą pasmo, wokół którego grupują się zespoły budynków, lub pojedyncze budowle – wśród których trudno wskazać te najważniejsze.
Społeczeństwa europejskie mają silnie kulturowo zakodowaną potrzebę wskazania centralnego punktu miasta. Gdyby zapytać o taki punkt mieszkańców Jastrzębia zapewne większość wskazałaby na Rondo Centralne. Tymczasem miejsce to jest zaprzeczeniem tradycyjnego rynku, jako wydzielonej pierzejami domów przestrzeni publicznej. Dystans pomiędzy rozrzuconymi luźno wokół ronda obiektami kubaturowymi wynosi po kilkaset metrów. Przy braku zwartych grup zieleni wysokiej, miejsce to jest odczuwane jako nieprzyjazne pustkowie lub co najwyżej węzeł komunikacyjny.

Działania projektowe zmierzają w kierunku wypełnienia tej pustki. W części centralnej powstać ma kolumnada smukłych słupów połączonych u góry okręgiem odpowiadającym obrysowi wewnętrznej zieleni. Całość, choć bardzo ażurowa, ma sugerować domkniętą, przeźroczystą bryłę. Wrażenie to będzie się potęgować po zmroku, kiedy zieleń we wnętrzu kolumnady będzie intensywnie oświetlona z unoszącego się nad ziemią okręgu. Z tego samego okręgu oświetlona ma być również jezdnia ronda.

Drugim sugerowanym działaniem mającym na celu wypełnienie urbanistycznej pustki jest wprowadzenie wokół ronda zwartych grup zieleni wysokiej, która jest łatwiejsza do pielęgnacji, daje ochronę przed przegrzewaniem się zarówno utwardzonych jak i nieutwardzonych nawierzchni, poprawiając mikroklimat miasta. Odpowiednio zaprojektowane „bryły” zieleni kadrują wybrane fragmenty widoków, a w czasie poruszania się zachodzą w perspektywie jedna za drugą, tak że obraz miasta stale się zmienia.

W trakcie rozmów z przedstawicielami urzędu pojawiła się potrzeba realizacji na środku ronda masztu flagowego. Jeśli takie miejsce miałoby być elementem miastotwórczym, proponujemy przeniesienie go w miejsce dostępne dla pieszych, na obrzeże ronda poza jezdnię. Pozostając nadal w „środku Jastrzębia”, widoczny z dalekich perspektyw maszt flagowy posadowiony byłby na specjalnie do tego celu utworzonym placu.

Wciąganie flagi na maszt mogłoby się odbywać w sposób ceremonialny, przy udziale publiczności, bez konieczności zatrzymywania ruchu. Od hałaśliwej jezdni plac zostałby oddzielony półprzezroczystymi ekranami akustycznymi, na których można wypisać treści nawiązujące do historii Jastrzębia i strajków robotniczych. Analiza ekonomiczna w trakcie projektu technicznego powinna wykazać, czy przeniesienie skrzynek elektrycznych znajdujących się na projektowanym placu jest uzasadniona.

W przypadku zbyt wysokich kosztów, można obudować skrzynki pomostami drewnianymi, służącymi do odpoczynku lub stanowiącymi rodzaj podestów do przemówień.
Proponuje się nowy układ zieleni w części centralnej. Tak jak w poprzednim przypadku należy rozważyć zabudowę na rondzie przyłączy wody i elektryczności.

Podobnie jak w przypadku Ronda Centralnego mamy tu do czynienia z pustą otwarta przestrzenią. Wrażenie to potęguje jeszcze fakt, że od strony północnej, zachodniej i południowej zabudowa jest znacznie oddalona, rozproszona i utrzymana w skali domów jednorodzinnych. Dalej w kierunku zachodnim rozpoczyna się Aleja Jana Pawła II, przy której aż do rejonu starego Zdroju nie ma zorganizowanych struktur blokowych, a jedynie z większych obiektów Szpital Wojewódzki, hala widowiskowo – sportowa i dwa dyskonty spożywcze.
Wprowadzenie silnych grup zieleni wysokiej ma na celu „zacieśnienie przestrzeni” i ograniczenie niepożądanych widoków.

Sama część centralna uformowana została w postaci ziemnej platformy pokrytej łąką kwietną. W przypadku, gdyby utrzymanie łąki zostało uznane za zbyt pracochłonne istnieje możliwość wprowadzenia innego rodzaju roślinności okrywowej, np. w postaci trawy ozdobnej. Istotne jest utrzymanie roślin w postaci możliwie jednorodnej i niskiej, ponieważ platforma ma stanowić powierzchnię, nad którą unosić się ma dynamiczna konstrukcja cięgnowo – prętowa tzw. Tensegrity.

Decyzję o wyborze ostatecznego kształtu kompozycji podjąć będzie można po wykonaniu obliczeń konstrukcyjnych, co wykracza poza zakres koncepcji, niemniej przyjęta formuła daje w tym zakresie szerokie spektrum możliwości. Konstrukcja będzie oświetlona z powierzchni gruntu reflektorami o jednej, lub wielu barwach. Dynamiczna, „nieważka” konstrukcja stanowić będzie z pewnością atrakcyjny, charakterystyczny i nietuzinkowy punkt orientacyjny w Jastrzębiu.
Jak w poprzednich przypadkach planuje się zainstalowanie na części centralnej przyłączy wody i elektryczności.

Wiadukt nad jednym z licznych jastrzębskich jarów znajduje się obecnie w fazie modernizacji. Jest to typowy obiekt mostowy, niewyróżniający się specjalnymi rozwiązaniami konstrukcyjnymi. Jak w wielu tego typu obiektach drogowych, ze względów bezpieczeństwa pasy jezdni flankowane są barierami energochłonnymi „Barieroporęcz h=1,3m H2/W2/D<0,4”, które od góry zwieńczone są „leżącym” kształtownikiem „C”. Ponieważ od wiaduktu wzdłuż Alei zaczyna się intensywna zabudowa miejska, proponuje się podkreślić to miejsce za pomocą oświetlenia liniowego, w postaci pasów ledowych ukrytych w poręczach barier. W nawiązaniu do barw Jastrzębia, kolory pasów mogłyby być zielone i złocistożółte. Sposób mocowania oświetlenia należy uzgodnić z wykonawcą tak, żeby nie utracić gwarancji producenta.